Il-Gżira Manoel
Il-Gżira Manoel tissemma għall-Gran Mastru Manoel de Vilhena li bena l-forta tas-seklu 18 li tokkupa l-parti l-kbira ta’din il-ġebla insulari prattikament ċatta u forma ta’ werqa. Qabel ma nbena dan il-fort, kien magħruf bħala l-islet ta’ l-Isqof peress li dak iż-żmien kien il-patrimonju ta’ l-Isqof ta’ Malta, li nkiseb mill-Kapitlu Katidral ta’ l-Imdina fl-1570.
Fl-1643, il-Gżira Manoel inxtrat permezz tal-ordni bi skambju għal żona ta’ art magħrufa bħala tal-Fidden, fil-viċinanza ta’ Rabat, sabiex il-Kavallieri jkunu jistgħu jibnu l-isptar ta’ kwarantina tagħhom f’ Marsamxett.
Il-Gżira Manoel hija apprezzata u mifhuma bl-aħjar mod meta tidher mill-għoli kmandant tul il-bastjuni fuq in-naħa tal-Punent tal-Belt Valletta (Città Umilissima).
Fort Manoel bin-netwerk estensiv tagħha ta’ xogħlijiet ta’ barra u glacis jiddomina u jokkupa l-parti l-kbira ta’ din il-gagazza tal-blat. L-unika struttura oħra tas-sustanza hija l-Lazaretto, bini ta’ kwarantina estensiv iżda fi djar u sptar, li jaqsam il-linja tal-ilma fin-naħa tan-Nofsinhar tal-fort. Dan il – bini wkoll, inbena mill – Kavallieri u bl-istess mod għandu sinifikat storiku. Iż-żewġ strutturi llum jitqiesu bħala monumenti arkitettoniċi u storiċi importanti li jiddokumentaw stadji importanti fl-istorja ta’ Malta.
Għalkemm inqas impressjonanti mill – forta, il – Lazaretto fil – fatt ġie qabel tal – ewwel bi kważi seklu. Tabilħaqq, jista’ jingħad li l-introduzzjoni tal-kwarantina f’ Malta akkumpanjat il-wasla tal-ordni fl-1530, għall-ospitaller Knights ta’ San Ġwann, bit-tradizzjoni twila u marittima tagħhom, emmnu li din kienet miżura importanti biex jiġi miġġieled it-tixrid ta’ mard infettiv importat minn bastimenti u passiġġieri li jidħlu Malta.
L-ewwel Lazaretto stabbilit fil-Gżira Manoel kien wieħed temporanju li jikkonsisti minn għerejjex tal-injam mibnija matul it-tifqigħa tal-pesta fl-1592. Madankollu, dan tnaqqas wara li l-pestilenza kienet naqset fl-1593. Il-gżira nkisbet fl-1643 u ġie stabbilit Lazaretto permanenti. Dan ġie mtejjeb, imkabbar u mgħammar b’ imħażen għall-ħżin tal-merkanzija wara l-plakka ta’ 1675-76 mill-Gran Mastru Nicolo’ Cottoner u aktar tard mill-Gran Masters Caraffa u de Vilhena.
Mill – ħafna ċimiterji fil – Gżira Manoel li darba qdew lil Lazaretto, l – uniku element li għadu ħaj illum huwa kappella żgħira. Kien hemm ukoll rivista kbira abbandunata fiċ-ċentru tal-Gżira, li ntużat bħala barriera tal-baqar għall-kwarantina – dan il-bini baqa’ ħaj iżda ġie modifikat b’ mod estensiv matul is-sekli.
Saru diversi żidiet u alterazzjonijiet matul il-bidu tas-seklu 19, b’ mod partikolari matul il-bastiment ta’ tmexxija ta’ Sir Henry Frederick Bouverie. Il-Lazaretto tkabbar bejn l-1837 u l-1838 u matul dawn ix-xogħlijiet ittieħed l-opportunita’ għall-bini ta’ sptar ġdid tal-plakka. Hekk kif beda s-seklu 18, l-isptar inbidel fi kwartieri miżżewġin għat-truppi imma fl-1871, wara li faqqgħet il-ġidri; reġa’ nbidel fi sptar.
Fort Manoel min-naħa l-oħra għandha l-eżistenza tagħha qrib ħafna tal-gżira mal-fortizza tal-ġenb tal-Punent tal-Belt Valletta (Città Umilissima). Iffinanzjat mill-Gran Mastru ta’ dak iż-żmien Manoel de Vilhena, issemma Fort Manoel fl-unur tiegħu. Il-Gran Mastru stabbilixxa wkoll fond speċjali biex jipprovdi għall-ħabs u l-manteniment tal-fort. Dan, magħruf bħala l-Fondazzjoni Manoel kellu dħul annwali ta’ madwar 10,000 scudi u ppermetta, minbarra affarijiet oħra, ix-xiri ta’ xkubetta ġdida kull tliet snin. L-ewwel ġebla tqiegħdet b’ ċerimonja xierqa mill-Gran Mastru fl-14 ta’ Settembru 1723 fil-preżenza ta’ ħafna Kavallieri. Ix-xogħol mexa’ l quddiem malajr u sal-1732 il-fossa kienet diġa’ ġiet skavata. Id-data miktuba fuq il-plakka tal-irħam li tpinġi l-faċċata tal-portal ewlieni taqra l-1726.
Fil-pjan Fort Manoel huwa kwadru klassiku, b’ erba’ bastjuni kantunieri, ravelin, tenaille, covert way u glacis. Il-bastjuni ta’ wara, li jħarsu lejn in-naħa ta’ quddiem tal-art, issaħħu minn kavaturi baxxi magħquda flimkien minn ħajt tal-purtieri ta’ fuq li fih akkomodazzjoni kbira reżistenti għall-bombi għat-truppi. Iż-żewġ bastjuni li jħarsu lejn il-baħar ta’ San Antony u San Helena kienu mgħammra b’ rivisti kbar tat-trab.
Ġewwa l-fort, l-art ta’ Piazza jew parata, kienet imdawra b’ bini rettangolari, li kien fih il-kwartieri tal-uffiċjali, il-blokok tal-akkomodazzjoni tal-barrakki, armatura, ħabs u kappella ddedikata lil San Antonja ta’ Padova.
Id-daħla ewlenija tal-Fort, imżejna b’bieb barokk sabiħ, iffaċċjat il-baħar lejn il-Belt Valletta u hija stess kienet protetta minn fossa u drawbridge u xogħol ta’ barra trijangolari żgħir magħruf bħala Porte couvre. F’ nofs il-Piazza nbena statut tal-Gran Mastru ta’ Vilhena, ikkummissjonat minn Chevalier Savasse, iżda aktar tard tneħħa fis-seklu 19 għall-Belt Valletta u aktar tard għall-Furjana fejn jinsab fil-Pjazza San Ann.